Gölge oyunları hakkında araştırma yapınız.

4.sınıf Türkçe dersi için verilen 6. TEMA MİLLİ KÜLTÜRÜMÜZ Kanlı Kavak hazırlık çalışmaları sorularından birisi.  Soru şu şekilde:

• Gölge oyunları hakkında araştırma yapınız. Karagöz oyunu hakkında araştırma yapınız.

Gölge Oyunu bir ışık kaynağından yararlanarak iki veya üç boyutlu hayvan derilerinden kesilerek hazırlanmış insan, hayvan, eşya gibi figürlerinin gölgesinin veya izdüşümünün gerdirilmiş beyaz bir perdeye düşürüldüğü gösteri sanatıdır. Gölge oyunun kökenleri hakkında farklı görüşler vardır. Bu sanatın Cava’dan(Endonezya), Hindistan’dan veya Çin kültürlerinden 10. yüzyıldan itibaren yayıldığıdır. Asya’nın zengin gölge oyunu geleneği bu görüşünü desteklemektedir. Gölge oyunun Anadolu topraklarına 16. yüzyılda Mısır’dan geldiği kabul edilir. 1517 tarihinde Yavuz Sultan Selim Mısır’ ı fetheder ve onuruna verilen şölende gölge oyununa benzer bir gösteri yapılır. O sıralarda 21 yaşındaki oğlu Kanuni Sultan Süleyman, gölge oyunlarını çok sever ve o sanatçı İstanbul’a getirilir. Evliya Çelebinin anlattığına göre, 1623 yılında yapılan şenlikte bol bol gölge oyunlarına yer verilmiş ve Sultan IV. Murat da bu oyunları seyretmiştir. Ülkemizde 19. yüzyılda bir gölge oyunu türü olan “Karagöz Oyunu” önem kazanmış, Cumhuriyet döneminde ise sinema ve tiyatronun etkisi ile Karagöz sanatı yavaşlama eğilimi göstermiştir.

Gölge oyunları ve içeriği toplumların folklorik özelliklerine, dini, toplumsal ve ekonomik yapılarına göre farklılıklar göstermektedir. Güneydoğu Asya’da gölge oyunları genellikle dini ya da tarihi kahramanlık destanlarını konu alırken, Türk toplumunda ise Karagöz ile Hacivat olarak biçimlenen gölge oyununda bazen dini, bazen hiciv (taşlama), bazen de komedi unsurlarını konu olarak seçilir.

Ülkemizde en bilinen gölge oyunu türü Karagöz ile Hacivat’tır. Karagöz ile Hacivat oyunu bir çerçeveye gerili patiska arkasında konulan ışık kaynağı önünde oynatılır. Perde çerçevesi kalın siyah bezlerle örtülüdür. Perde ölçüleri günümüzde 110cm ye 80 cm ebatlarındadır. İç tarafta zil, tef, kamış, düdük (nareke) gibi Oyunun teknik araç ve gereçleri ile birden fazla tasviri aynı anda tutmaya yarayan (Y) harfi biçimindeki çatal çubukların konulduğu “peş tahtası” adı verilen bir raf bulunur. Beyaz perdeye “ayna”, görüntülere “tasvir” adı verilir. Oyunun karakterleri olan tasvirler şekiller genellikle manda, sığır ve deve derisinden 32 ila 40 cm boyutlarında yapılırlar. Deriler özel bir yöntem ile şeffaf hale getirilir. Deve derisinden yapılan tasvirler diğerlerine göre çok şeffaftır, şekilleri ve renkleri daha güzel gösterir. Tasviri oluşturan parçalar şeffaf deriler üzerine “nevreğan” adı verilen ucu keskin bıçaklarla işlenir, daha sonra parçalar  “risina”, “kiriş”, “katküt” adı verilen iplerle birbirlerine bağlanarak oyunun kahramanları oluşturulur. Son olarak tasvirler çini mürekkebi veya kök boya ile boyanarak renklendirilir.

Karagöz oyunu “Hayalbaz” ve yardımcısı “Yardak” tarafından perde arkasından oynatılır ve seslendirilir. Hacivat ve Karagöz oyununda karşılıklı konuşma ve taklit ön plandadır. Oyunda toplumun farklı kesimleri çeşitli karakterle ile temsil edilir. En çok bilen yardımcı karakterler Kabadayı, Arnavut, Yahudi ve Acem’dir. Karagöz oyunu Mukaddime (giriş), Muhavere (atışma), Fasıl (asıl amacın, oyunun sergilendiği bölüm), Bitiş olmak üzere dört bölümden oluşur.

1.Bölüm(Giriş): Mukaddime, Öndeyiş veya Prolog olarak isimlendirilir. Kamıştan yapılmış bir düdük olan Nareke’nin çalınması ile perdede bulunan “göstermelik” denilen tasvir (ev, bitki vs.) yavaşça yukarı çekilir. Hacivat semai okuyarak seyirciye göre perdenin sol tarafından sahneye girer. Semai bitince perde gazelini okur ve Karagözü perdeye davet eder.

2.Bölüm:  Muhavere, Söyleşi veya Diyalog olarak isimlendirilir. Bu bölümde karşılıklı bilmeceler sorulur, Karagöz ve Hacivat’ın başlarından geçen olaylar anlatılır.

3.Bölüm: Oyun veya Fasıl olarak isimlendirilir. Bu bölüm oyunun ana bölümüdür ve yardımcı karakterlerin de katılımıyla oyunun konusu işlenir.

4.Bölüm: Bitiş, Final veya Etilog olarak isimlendirilir ve çok kısadır. Hacivat Karagöz’e “Yıktın perdeyi eyledin viran/Varayım sahibine haber vereyim heman” der ve tasvirler perdeden çekilir.